Top-down processing en inattentional blindness.
Soms ontdek je pas later een fout in een zin die je meerdere keren hebt gelezen. Dat overkwam mij zojuist ook. Ik plaatste een LinkedIn-post en pas na een tijdje zag ik dat er een woord ontbrak bij de websitelink. Eentje die niet meer aan te passen viel. Ik zag dat ik dit niet 1 keer, maar al 3 keer eerder over het hoofd heb gezien. Klein detail, maar de perfectionist in mij kon dit toch wat lastig loslaten.
Dat zette me aan het denken: waarschijnlijk ben ik niet de enige waarbij het woordje 'op' automatisch ingevuld wordt door ons brein. Dus ja, hoe erg is het... Tja, ik besloot een blog te schrijven over automatische processen van ons ingenieuze brein.
Je brein werkt op efficiëntie, niet op perfectie.
Ons brein is een voorspellingsmachine. In plaats van elk woord of detail bewust te verwerken, vult het informatie aan op basis van eerdere ervaringen en verwachtingen. Dit principe, bekend als “top-down processing”, helpt ons sneller te lezen en te begrijpen, maar zorgt er ook voor dat we fouten over het hoofd zien.
Dit mechanisme werkt niet alleen bij schrijven, maar ook in ons dagelijks werk. We wennen aan bepaalde routines, waardoor we inefficiënties, risico’s of nieuwe kansen niet meer opmerken. Psychologen noemen dit “inattentional blindness”, oftewel onoplettendheidsblindheid: je mist cruciale details omdat je brein gefocust blijft op wat het verwacht te zien.
En dat is niet het enige automatische proces in ons werk dat ons (onbewust) kan tegenwerken.
Vijf automatische denkpatronen die je werk beïnvloeden
1. Bevestigingsbias (Confirmation Bias)
Je brein zoekt onbewust naar informatie die je bestaande overtuigingen bevestigt en negeert tegenstrijdige signalen.
Je hebt het gevoel dat een collega altijd slordig werkt. Hierdoor zie je vooral de fouten die hij maakt en mis je misschien dat hij ook veel goed doet.
2. De illusie van multitasking
Veel mensen denken dat ze goed kunnen multitasken, maar in werkelijkheid schakelt je brein simpelweg snel tussen taken. Dit verlaagt je productiviteit en verhoogt stress.
Terwijl je een rapport schrijft, check je je mail en beantwoord je appjes. Aan het eind van de dag ben je uitgeput, maar heb je minder gedaan dan je dacht.
3. Status quo-bias
Je brein houdt van voorspelbaarheid en stabiliteit, waardoor je geneigd bent vast te houden aan bestaande gewoonten, zelfs als die niet optimaal zijn.
Je blijft werken met een inefficiënt systeem of proces omdat “we het altijd zo doen”, ook al kost het veel tijd en frustratie.
4. De illusie van kennis (The Illusion of Knowing)
Je denkt sneller iets te begrijpen dan daadwerkelijk het geval is.
Je leest een rapport of luistert naar een presentatie en denkt dat je het helemaal snapt. Maar zodra je het zelf moet uitleggen, blijkt dat je essentiële details mist.
5. Het Zeigarnik-effect: onafgemaakte taken blijven hangen
Je brein onthoudt onafgemaakte taken beter dan afgeronde taken, wat kan leiden tot stress en mentale ruis.
Je hebt meerdere openstaande to-do’s en blijft eraan denken, zelfs buiten werktijd.
Hoe doorbreek je deze automatische piloot?
Gedrag op het werk, het schrijven van teksten of besluitvorming: je brein zoekt altijd de snelste weg. Soms werkt dat in je voordeel, maar vaak ook niet. Hoe zorg je ervoor dat je niet vast blijft zitten in automatische denkpatronen en gewoonten die je onbewust belemmeren?
- Hardop lezen of jezelf bevragen – Of het nu gaat om een tekst of een beslissing, verwoord het eens hardop. Dit helpt je bewust te worden van wat er écht staat of wat je aanneemt zonder bewijs.
- Lees van achteren naar voren – Dit geldt niet alleen voor teksten, maar ook voor routines en werkprocessen. Door je gebruikelijke volgorde te doorbreken, zie je sneller of iets efficiënter kan.
- Feedback vragen en tegenspraak opzoeken – We hebben de neiging om vooral bevestiging te zoeken voor wat we al denken. Door bewust mensen om een ander perspectief te vragen, doorbreek je de bevestigingsbias en zie je blinde vlekken.
- Bewust pauzes inlassen en reflecteren – Je brein verwerkt informatie ook als je er even niet actief mee bezig bent. Door regelmatig afstand te nemen, zie je dingen scherper en voorkom je dat onafgemaakte taken onnodig energie blijven vragen.
- Gebruik de Feynman-techniek – Denk je dat je iets goed begrijpt? Probeer het dan simpel uit te leggen aan iemand anders. Zo ontdek je waar je kennis of inzicht nog gaten heeft.
- Test je aannames actief – Vraag jezelf af: Doe ik dit omdat het de beste manier is, of omdat ik het gewend ben? Dit helpt je de status quo-bias te doorbreken en ruimte te maken voor verbetering.
- Maak af wat onaf is – Taken blijven in je hoofd rondspoken als er geen duidelijke afronding is. Door te werken met to-do-lijsten waarin je niet alleen taken noteert, maar ook afsluit, creëer je rust en overzicht.
Herkenbaar?
Kleine schrijffouten of grotere werkgerelateerde patronen, blinde vlekken hebben we allemaal. Soms is een frisse blik van buitenaf alles wat nodig is om je werk slimmer, efficiënter en met meer vertrouwen te doen. Onze coaches gaan graag met je in gesprek om te onderzoeken welke automatische processen je dienen en welke je met meer bewustwording achter je kunt laten.